Apocalypse Now

Ik ben een kind van de jaren tachtig; bouwjaar ’81. In die jaren waren er veel brandhaarden in de wereld, maar geen enkel recent militair conflict sprak zo tot de verbeelding als ‘Vietnam’ destijds. Die oorlog daar ver weg in de jungle — die overigens pas kort daarvoor was afgelopen — met helikopters en M-16’s, hoe vreselijk ook, was de natte droom van bijna ieder opgroeiend jongetje. Dat werd primair gevoed door popculture destijds; films als Platoon, Full Metal Jacket, Hamburger Hill, Commando, Predator en tv-series als The A-Team en Tour of Duty; allemaal duidelijk op Vietnam geënt visueel oorlogsgeweld uit de jaren tachtig. Met gekamde haartjes in pyjama achter de TV zittend, I was loving every single bit of it. Eén film steekt er wat mij betreft echter, met de kennis van nu, met kop en schouders bovenuit: Apocalypse Now van Francis Ford Coppola, uit 1979. Een film die je gezien moet hebben. Waarom? Ik geef je negen redenen. NB: elk punt met een * bevat mogelijk (kleine) spoilers. 1. Omdat het thema actueler is dan ooit. Amerika zit op de blaren. Met de zelfdestructieve neigingen van de mensheid blijft het thema ‘oorlog’ natuurlijk altijd actueel. Dit zou in wezen voor iedere oorlogsfilm gelden, ware het niet dat Apocalypse Now meer een anti-oorlogsfilm is, die de waanzin van (gewapend) conflict wil blootleggen. Los van iedere moderne ‘setting’ blijkt het geschetste beeld tijdloos toepasbaar en sterk overeind staan. Maar er is nòg iets dat de film actueel houdt. Amerika heeft nogal de neiging om zich te mengen in conflicten die, goed beschouwd, hun eigen product zijn. De vijand van vandaag is de bondgenoot van gisteren. Denk bijvoorbeeld aan Afghanistan, waar ze in de jaren 80 de Taliban bevoorraadde met wapens, en trainden, teneinde de Russen te verdrijven. Deksel op de neus: 20 jaar later heeft de chaos in het land een veilige thuishaven geboden aan de gevaarlijkste terrorist van dat moment en moeten de U.S.A. noodgedwongen vechten tegen een zelf gecreëerde vijand. Zo ging het ook in Vietnam, ongeveer. Ik zal proberen het heel kort door de bocht uit te leggen: tijdens W.O.II was Frankrijk bezet door Duitsland. Daardoor vervielen de Franse kolonies aan de Nazi’s en hun vriendjes; de Jappen kregen Vietnam. Naast dat de Vietnamezen hier zelf natuurlijk ook niet blij mee waren, het verzet daardoor groeide en in ’41 de Vietminh als ‘verzetsbeweging’ ontstond, waren uiteraard de geallieerden hier pissig over. Wat was dan de logische stap? Uiteraard het leveren van— koekoek, daar zijn ze weer — wapens zodat de Vietminh de Japanners kon bevechten (boze tongen beweren zelfs dat de Vietminh met behulp van Amerika is opgericht). Een nobel idee, uiteraard. Toegegeven: dat werkte op zich wel lekker, en de Vietminh baande zich al Jappenslachtend een weg door Vietnam. Maar net toen ze goed en wel op gang kwamen, was de oorlog afgelopen (“Jongens, binnenkomen! Eten en naar bed”) en kwam Frankrijk terug naar zijn kolonie om deze weer op te eisen. De Britten en de Chinezen zouden hen weer in het zadel helpen, waarbij de Britten dat in het zuiden deden en de Chinezen in het noorden. De Chinezen verzaakten echter een beetje waardoor de Vietminh in totale controle van Noord-Vietnam bleef. En ze wilden natuurlijk Zuid-Vietnam ook hebben. Dat leidde weer tot oorlog: de Eerste Indochinese Oorlog van ’46 tot ’54, waarbij de Fransen ongenadig hard in de pan werden gehakt. Op zich vond Amerika dat niet heel erg, aangezien ze tegen het hebben van kolonies waren (ze waren het ooit zelf, misschien lag dat eraan ten grondslag), maar wat ze wél stoorde: het bleek dat de Vietminh een behoorlijk communistische insteek had. Iets wat in die tijd volledig indruiste tegen de doctrine van Roosevelt’s minder subtiele opvolger, Harry S. Truman. Want communisten, dus Rusland, dus kapotmaken. Deksel op de neus: de Amerikanen bevochten uiteindelijk een organisatie die ze zelf in het zadel hadden geholpen, met eigen wapens, die ondertussen beste maatjes was geworden met aartsvijand numero uno: Rusland. Lekker dan. Vietnam liep niet lekker af voor Amerika en deed het imago geen goed. Uiteindelijk is Amerika letterlijk uit Vietnam gevlucht en is Vietnam alsnog aan het communisme ten prooi gevallen. Anno 2016 kan niemand toch ontkennen dat het zootje in het Midden-Oosten niet minstens een beetje de schuld van Amerika is. (Met Europa als goede medeplichtige, dat terzijde.) De geschiedenis herhaalt zich. En dat maakt Apocalypse Now de facto actueel. 2. Omdat het de Vietnamoorlog ís. De film viel ten prooi aan haar eigen onderwerp en werd, net als de Vietnamoorlog zelf, een Amerikaanse extravaganza. “My film is not a movie; it’s not about Vietnam. It ís Vietnam.” Dit zei regisseur Coppola bij de premiere van Apocalypse Now. En kijkend naar de film, en generatie- en themagenoten als Full Metal Jacket en Platoon, en het lezen van boeken als wijlen Michael Herr’s epische ‘Dispatches’ (Een must-read. Daar schrijf ik nog wel een keer een apart stuk over) kan je bijna niet anders dan concluderen dat hij gelijk heeft. Er gebeurde in Vietnam zoveel bizarre shit en de oorlog was op een gegeven moment zo ontzettend out-of-control, dat de bizarre scenes in Apocalypse Now meer dan aannemelijk zijn. Daarnaast - en dit is zo nodig nog exemplarischer - was de productie van Apocalypse Now onderhevig aan dezelfde invloeden die de Amerikanen in Vietnam meesleepten in de chaos: “The way we made it is the way Americans were in Vietnam: We were in the jungle, there were too many of us, we had access to too much money, too much equipment, and little by little we went insane” Om de waanzin van het filmen van Apocalypse Now te begrijpen raad ik je de making-of van harte aan: Hearts of Darkness. 3. True story, bro* De waanzin is waar en de waarheid is waanzinnig. Apocalypse Now is in beginsel gebaseerd op Joseph Conrad’s Heart of Darkness, maar onderging een parallelle evolutie met talloze herzieningen van het script en het verhaal. Veel scenes zijn waargebeurd, en onder andere gebaseerd op het eerdergenoemde boek ‘Dispatches’ en ‘The Short Timers’. Naast waargebeurde scenes zitten er ook talloze ongescripte scenes in; scenes die ‘zichzelf ontvouwden’ ten tijde van het filmen. Realiteit en fictie verweefden zich naadloos in de chaos. Een greep uit de talloze voorbeelden: De eerste scene waarin Martin Sheen compleet dronken en depressief zichzelf bijna dooddrinkt in een hotelkamer. Hij slaat een spiegel stuk met zijn blote vuist, en viel ook Coppola nog aan, waarna de geschrokken crew wilde stoppen. “Don’t stop, keep filming!” zei Coppola. De helikopterbrigade van Kilgore (mooie rol van Robert Duvall, van de Napalm-quote) was uitgerust met enorme externe speakers waarover ze Wagner’s Walkürenritt (Ride of the Valkyries) speelden. Out of this world? Zeker. Waargebeurd? Absoluut. Dennis Hopper was eigenlijk continu onder de invloed van verdovende middelen. Zo erg zelfs, dat hij altijd zijn teksten vergat. Toegegeven: het script was al tijden geleden verscheurd toen, de overigens briljante, Hopper zijn scenes speelde. Hoppers geïmproviseerde karakter praat doorlopend peop, maar past onwaarschijnlijk goed in het gevoel van de film. Er werd gefilmd op de Filipijnen en de helikopters had Coppola geleend van president Marcos (ja, die van die vrouw met tig paar schoenen). Regelmatig werden deze echter weggeroepen om een paar eilanden verderop wat opstandelingen te bestoken, om vervolgens weer terug te keren en de scenes te filmen. Een medewerker van de rekwisietenafdeling vond de poppen die lijken moesten voorstellen niet echt genoeg en schakelde een ‘local’ in die ook lijken leverde aan medische colleges. Toen bleek dat deze ‘leverancier’ er ‘s nachts op uittrok om lijken uit graven te roven, en de politie en het leger op de set kwamen om ze terug te halen, zijn ze toch maar weer terug naar de poppen gegaan. En zo zijn er nog veel meer verhalen te vertellen over de ruim 3,5 jaar waarin de film gemaakt werd. 4. Vanwege de waanzinnige quotes. Get the Roach man, the Roach! Iedereen kent natuurlijk de klassieke quote over de geur van Napalm wel, maar Apocalypse Now heeft nog veel meer schitterende quotes voortgebracht. Een greep uit het oevre: “We train young men to drop fire on people, but their commanders won’t allow them to write “fuck” on their airplanes because it’s obscene!” - Kurtz “Shit… charging a man with murder in this place was like handing out speeding tickets in the Indy 500.” - Willard “Oh man… the bullshit piled up so fast in Vietnam, you needed wings to stay above it.” - Willard “ The First of the Ninth was an old calvary division that traded in their horses for helicopters and went tear-assing around ‘Nam looking for the shit” - Willard “Are my methods unsound? “ — ”I don’t see any ‘method’ at all, sir.” - Kurtz vs. Willard “PBR Streetgang, this is almighty, over.” - Boordradio En verder alles wat het personage van Dennis Hopper zegt. 5. Omdat Marlon Brando. Brando’s deelname stond voor Coppola buiten kijf, maar soepel verliep het allerminst. Marlon Brando. De grote acteur uit de vorige eeuw en de ster uit Coppola’s andere meesterwerk, the Godfather. Over Marlon Brando zelf weet ik persoonlijk te weinig, maar wat ik wel weet is dat er genoeg over hem te zeggen is, getuige alle boeken die over hem zijn geschreven (en recent zelfs een film, die de dode Brando weer doet spreken). Coppola wilde Brando koste wat kost hebben voor Apocalypse Now. En met koste wat kost bedoel ik $ 3.500.000,00 met $1.000.000,00 vooraf. Ook in die tijd veel, zo niet astronomisch veel, geld. Wat kreeg Coppola vervolgens voor dit geld? Een oude, dikke, uitgezakte, omhooggevallen, ongemotiveerde en luie acteur die loog over zijn conditie en het feit dat hij het script en het boek (Heart of Darkness) had gelezen. Maar hey, het was Marlon Brando, dus fuck it. En toegegeven; acteren kon hij wel. Hij had dan geen enkel script gelezen, en had een compleet eigen idee over de invulling van het karakter...